دانلود کتاب Blažena gora zelena : antologija na makedonskata narodna lirika / Блаже Kонески, Блажена гора зелена антологија на македонската народна лирика

Оваа антологија излезе прзпат во 1945 година под наслов „Збпрка на македонски народни песни“. Второто издание
(без предговорот) се појави во 1947 година. Во малку скратен
вид таа беше преведена и издадена на хрватскосрпски (Makedonske narodne pjesme. Preveo i obradio Jure Kastelan. Zagreb-Beograd
1948). Таа послужи и за еден мал избор во англиски превод (ЅопSongs from Macedonia. Translated
by Andrew Harvey. Ann Penington. Oxford 1978).
Идејата беше да се состави една збпрка на поезија, ослободена од етнографски и фолклористички референци, за
да може читателот најспонтано да пристапи кон текстот. Затоа и поделбата на циклуси е направена без оглед на класификациите на лирските народни песни сврзани со нивното
исполнување на определени празници, при обреди или при сезонски работи. Беше извршена и извесна нормализација на јазикот на песните, зашто во времето кога оваа збирка излезе
се чувствуваше голема потреба од текстови на изедначен македонски јазик.
На сегашното издание му е даден нов, попоетичен наслов. Во предговорот е извршено обновување на правописот
и се изменети или испуштени неколку збора. Слични интервенции се направени и во речничките објаснувања на крајот.
Б. К.

Р
1
Сакав антологијава да се чита докрај како книга
песни од еден велик поет. Таа затоа и не е замислена
да биде општ преглед на нашата народна поезија, по
циклусите. Целта беше друга: да се претстави нашата
народна поезија преку најубавото и вистински уметнички издржаното во неа, за да се изјави чисто нејзината голема вредност. И дека се најубави, овдека се
одбраа само нашите лирски и лирско-епски песни.
На народната поезија не треба да се гледа само
како на материјал за научен историски и поредбен
разбор, а треба да се гледа и од чисто естетска страна. И баш ова второто е многу попредно кога сакаме
да му дадеме на народот да ги чита своите песни. Но
при составувањето на оваа антологија не помала улога играше и друг еден момент. Народната поезија го
кажува животот на народот. И требаше преку избраниве песни да се сети колку што може појасно како
историскиот пат на македонскиот народ, така и личниот живот, во најтипичните негови пројави, на македонскиот човек. Таа замисла требаше да се спроведсе
низ подборот и подредувањето на одделните песни.
7Долгото ропство под Турците има оставено тврд
печат на животот од нашиот народ и на неговите
песни. Затоа во антологијава се дадоа на прво место
баладите, од коишто едни укажуваат направо на тоа
ропство, а сите заедно се поврзани со основно таговно
настроение. Циклусот на ајдутските песни по нив, открива уште една страна од ропскиот живот — размирици, насилби, несигурност, и тесно преплетен со
нив, но сепак виден — индивидуален бунт, и една
незагасната традиција на јунаштво. На тој темен фон
веќе понатаму се даваат песните за личниот живот
на човека — од првите пролетни претчувствија, преку страсниот копнеж и љубовните разговори меѓу младите, така како што се раѓа среќата и маката од
љубовта, така како што, по стар ред, иде стројот, свадбата и брачниот живот. Тоа е личната драма на Македонецот. Смешните песни, зад ова, го гледаат сето
тоа, и крвта и веселбата, од една друга рамнина. Понатаму следат песните со печат на поново време, — печалбарските, последен и трогателен одглас на песните
од разделба, па оние во коишто се чувствуваат веќе
проблесоците на младата македонска национална пробуда, првите песни за индивидуалниот бунт против
турското економско и политичко ропство, дури да се
дојде до револуционерните песни, кај што се опевани борбите и хероите на нашиот народ од Илинден,
и на крајот до песните на нашите партизани. Така
се дава една линија за животот на македонскиот народ
низ ропството — до денот на неговото национално
ослободување.
82
Дали можат да се сетат извесни основни движења,
како пулс, што ја проникнуваат нашата народна лирика? Да ги земеме за пример најинтимните, љубовните песни. Во нив има страстен здив, чулност што
напина и мачи — но сето тоа е впрегнато во таков
израз, што во истото време дава белег за пречистеност и длабочина на чувството. Никаква сировост. Тука силниот изблик на љубовната страст се превива
во една форма што изненадува често со својата истанченост и богатството:
Ја опули се, девојче,
на ваа тука планина,
што магла има на неа!
Да не ја речеш од бога,
туку да речеш од мене.
Тоа се мојте здиови,
што здивам јаска за тебе,
а ќе изгорам крај тебе!
По таков начин секогаш останува недоискаж а н о т о. Нешто спотаено шуми, како што шуми тревата ноќе. Свршеницата има да му каже на својот
љубим на умирачка само еден збор: „Јас за тебе си
умирам“. И тоа е карактеристично за нашата народна
песна, не само за љубовните: таа не зборува многу,
не опишува. Таа ги бара брзо силните лирски моменти, и врви по оној напон на оптегнат лак пред
да пукне. А недоискажанотонѐ жеже најчесто
со една елегичност, и тоа е основната нота на нашата народна лирика. Таа избива највидно токму во оние
9песни што се најмногу наши — печалбарските, песните за разделба, но таа може да се забележи дури
и во некои „смешниа песни. Да ја поредиме само песната како се женел куси врабец за девојка подмрежица
со онаа тажна песна кога помалото деверче не може да ја одбрани невестата од ајдутите, — и тоа ќе
ни стане сосем јасно.
Едно друго основно чувство се има од нашите народни песни. Тоа човек и на нејќена го сетува во
еден момент и тоа може да се нарече — нивна в и с -
т и н и т о с т. Не можеш да се отргнеш од мислата
дека се во животот било така како што е кажано
во п е с н а т а. Тоа е верно, да, за секоја вистинска,
непосредна поезија, но фактот што од нашата народна лирика го сеќаваме тоа со особена јасност, говори
сам по себе за нејзината голема уметничка вредност.
Вистинитоста на одделни слики е толку силна, што
неволно ги восприемаме не само како поетски израз,
туку како жива реалност: и кога се кажува како затвореник со крвта своја хранел пиле соколе, си велиш
— така било; и дури во фантастичното, кога самовилите го присилуваат мртвиот свирач Стојан да им
свири, и кога плаче гората, ќе помислиш неволно — така било!
Треба да ги одделиме нашите печалбарски и револуционерни песни. Кога другите јужнословенски народи беа добиле веќе слобода и развиле своја уметничка поезија, и кога кај нив опадна народното творештво,
македонскиот народ, поробен и понатаму, ја опеваше
својата судбина со истата сила и непосредност; Тој
беше создал прекрасна песна за детето со ѕвезда на
чело, што ќс му земс „на крала кралство“ и „на
цара царствои, мил образ лелеан во народот како
10мечта за слободата, а во почетокот на овој век тој
ги обесмрти во песна своите револуционери што поведоа борба против царството на Султанот, против беговското самовластие, и што гинеа млади „за црна
земја робина, за клета Македонија“. Револуционерната
поезија внесе елемент на бодрост и борбеност во поезијата на нашиот народ, внесе вера во силите негови
и во неговото скоро ослободување.
3
Од народната извре и нашата уметничка поезија.
Тоа е една нова страна откај што треба да вникнеме
денеска во нашата народна песна, а имено, да си разјасниме како нашата литература се сврзува со народното творештво и се разраснува на негова основа.
Материјалот од народната песна во јазик, мотиви, ритмични средства и сликовитост, најобилно е искористен
од нашите поети. Можеме да приведеме не едно место кај што се даваат наполно народски слики, како
што е например ова од убавите „Елегии за тебе“ на
Кочо Рацин:
Зошто по тебе дрвјата
и на дрвјата гранките
и на гранките лисјата
шумолат скришно таговно?
Ако сакаме да го истакнеме најценото што премина од народната песна во поезијата на нашите поети, —- тоа е близоста до животот, простото и свежо
чувство, духот на народноста. Така треба да оди пра-
11вилниот развој на нашата литература и понатаму. Но
нашите млади поети треба да знаат дека секаков чисто формален однос спрема народната поезија ќе ги
доведе дотаму, да го повторуваат она што е веќе
еднаш кажано. А такво подражавање се забележува
кај нашите почетници на литературното поле. Место
тоа, тие треба да ја изучат добро народната поезија,
да се запрат на самиот извор, и да разберат дека
за нив веќе не формата на народната поезија е најважното, туку онаа вистинитост што избива од
зборот на нашиот народен певец.
4
Овој избор од народната македонска поезија има
една најпрва цел: да му ја открие на македонскиот
народ во целосна претстава убавината на оние песни
што тој ги пеел, да разбуди кај него љубов за нив
и свест за нивната вистинска вредност. Многу песни
збрани од бугарскиот поет Пенчо Славејков во „Книга на песните“ се — македонски. Со нив се гордееја
други. Сега си ги присвова народот што ги испеал и
им го дава своето име. Тој народ треба да разбере
дека народ што создал такви прекрасни песни нема
да заостане во разгрнувањето на својата уметничка литература, нема да заостане во изградбата на целокупната своја национална култура.
1945. Блаже КОНЕСКИ